Voor de beste ervaring schakelt u JavaScript in en gebruikt u een moderne browser!
Je gebruikt een niet-ondersteunde browser. Deze site kan er anders uitzien dan je verwacht.
Copyright: Sebastien Wiertz - flickr CC
Beeld: Sebastien Wiertz, Flickr CC

Na een verhit debat tussen Facebook en wetenschappers, kondigde Facebook in 2018 aan dat het bijna een miljard gigabytes aan ruwe data zou vrijgeven via partnerorganisatie Social Science One. Op die manier zou een selecte groep wetenschappers onderzoek kunnen doen naar de effecten van sociale media op verkiezingen en democratische processen. Het initiatief liep echter zo’n twee jaar vertraging op, omdat volgens Facebook niet aan alle voorwaarden in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) kon worden voldaan. Facebook en andere online platforms gebruiken deze claim vaker, waarschijnlijk als poging om externe controle op hun handelen te ontlopen. Het IViR-onderzoek naar bestaande mogelijkheden van data-uitwisseling voor onderzoeksdoeleinden toont nu aan dat de claim geen standhoudt. Aan de hand van voorbeelden uit de milieusector en gezondheidszorg laten de onderzoekers zien hoe zorgen over gegevensbescherming kunnen worden verminderd door de invoering van verplichte kaders voor data-uitwisseling, met een centrale rol voor een onafhankelijke EU-instelling.

De Coronacrisis maakt eens te meer duidelijk welke centrale en steeds grotere rol internetplatforms spelen in onze maatschappij. Jef Ausloos

Topje van de ijsberg

‘De problematiek rondom Social Science One legt een veel groter dilemma bloot - het is slechts het topje van de ijsberg’, vertelt hoofdonderzoeker Jef Ausloos. ‘De Coronacrisis maakt eens te meer duidelijk welke centrale en steeds grotere rol internetplatforms spelen in onze maatschappij. Ze zijn onlosmakelijk verbonden met hoe we tegenwoordig op afstand ons werk uitoefenen of onderwijs volgen, hoe we informatie consumeren, hoe we onze sociale activiteiten organiseren en onze belangrijkste democratische rechten uitoefenen. Vanwege de invloed, schaal en complexiteit van de platforms is een breed onderzoek nodig om de impact ervan op de maatschappij te begrijpen en online platforms verantwoordelijk te kunnen houden voor hun handelen. Maar de concentratie en privatisering van data heeft een enorme impact op de mogelijkheid om onafhankelijk onderzoek te doen.’De resultaten van de studie komen op een kritiek moment. De Europese Commissie maakt vaart met de plannen om de verantwoordelijkheden van online platforms te vergroten en te harmoniseren, en om het toezicht op hun rol als content moderators te versterken via maatregelen in de aangekondigde Digital Services Act (DSA). De Commissie overweegt ook speciale regels in te voeren voor grote platforms met significante netwerkeffecten (zoals Facebook en Google). Eerder deze maand nog, benadrukte de Commissie het belang van transparantie en data-uitwisseling tussen internetplatforms en onderzoekers om misinformatie over COVID-19 effectief te bestrijden.

Tussenpersoon in plaats van zelfregulering

De onderzoekers stellen dat zelfregulering in de sector is mislukt vanwege een gebrek aan verantwoordelijkheid en pleiten voor een openbaarmakingsplicht specifiek voor data van grote platforms. Deze plicht is vergelijkbaar met hoe grote vervuilende bedrijven data over hun uitstoot moeten rapporteren aan de Europese lidstaten en overheden op EU-niveau. De onderzoekers zijn zich bewust van de gevoeligheid van sommige soorten data en de (terechte) zorgen van gebruikers over hun privacy. Daarom adviseren zij dat een EU-instelling als tussenpersoon gaat fungeren tussen de platforms die data delen en de onderzoekers die de data ontvangen. Een dergelijke instelling zou de relevante IT-infrastructuren moeten onderhouden (beveiligde omgevingen voor data-analyse, openbare databanken, websites en fora) en een belangrijke rol spelen bij het controleren en voorbewerken van bedrijfsdata om ervoor te zorgen dat deze geschikt zijn om openbaar te maken.

‘Bij het opstellen van maatregelen voor meer transparantie in de DSA, hoeven we het wiel niet opnieuw uit te vinden’, aldus Mackenzie Nelson, projectleider van het Governing Platformen Project van AlgorithmWatch. ‘Het onderzoeksrapport geeft concrete aanbevelingen over hoe de Europese Commissie kaders kan ontwikkelen die de privacy van gebruikers veiligstelt en tegelijkertijd toegang geeft tot de essentiële data van internetplatforms.’

Publicatiegegevens

Jef Ausloos, Paddy Leerssen & Pim ten Thije: Operationalizing Research Access in Platform Governance: What to Learn from Other Industries? (25 juni 2020).

Het volledige onderzoeksrapport is beschikbaar op de website van AlgorithmWatch.