Ethische commissie
Amsterdam Research Institute for Legal Studies
Wanneer is ethische toetsing verplicht?
De ethische commissie richt zich op wetenschappelijk onderzoek met mensen. Een onderzoeker heeft de morele verantwoordelijkheid om uitbuiting te voorkomen en om de rechten, belangen, autonomie en waardigheid van participanten te beschermen, alsmede het maatschappelijk belang. De ethische commissie FdR richt zich op onderzoek waarbij één of meer van de onderstaande aspecten aan de orde (kunnen) zijn:
- werken met menselijke participanten;
- onderzoek waarbij de gebruikte methode (interviews, vragenlijsten, experimenten en observaties) en/of de betrokken personen ethische vragen kunnen oproepen;
- de verwerking van persoonlijke gegevens;
- belangenverstrengeling en integriteitsvraagstukken.
Ga je dergelijk onderzoek uitvoeren, dan ben je verplicht vooraf een verzoek tot goedkeuring in te dienen bij de ethische commissie.
Let op: de ethische commissie richt zich op onderzoekers, van promovendi tot professoren. Indien een student dergelijk onderzoek gaat uitvoeren is het aan diens begeleider(s) om hem/haar correct te informeren en instrueren over ethische vraagstukken, privacywetgeving en de omgang met data.
Samenstelling van de ethische commissie FdR
Werkwijze
De ethische commissie FdR gaat vertrouwelijk om met de stukken die voorgelegd worden. Na toetsing geeft de commissie een verklaring af. De commissie zal – al dan niet na enige aanpassing – aangeven wel of niet in te stemmen met het onderzoeksvoorstel. De verantwoordelijkheid voor het naleven van de regels van de ethiek liggen altijd bij de onderzoeker(s) zelf.
Wees je ervan bewust dat in RMS alleen rechtswetenschappelijk onderzoek (of onderzoek dat aan het recht gerelateerd is) ingevoerd kan worden. De ethische commissie heeft geen expertise om ander onderzoek te toetsen. Indien je ethische toetsing van je onderzoek nodig hebt en je geen rechtswetenschappelijk onderzoek (of daaraan gerelateerd onderzoek) uitvoert, verzoeken we je contact op te nemen met een ethische commissie van een andere faculteit
Stap 1 Advies inwinnen
De ethische commissie FdR buigt zich over de ethische aanvaardbaarheid van onderzoeksvoorstellen en heeft onder meer aandacht voor de datamanagementplannen (inclusief privacy gerelateerde aspecten).
De aan te leveren documentatie dient goed doordacht te zijn door de onderzoeker. Daarom verzoeken we je voorafgaand aan het indienen van een verzoek, eerst kennis te nemen van het UvA- en facultaire beleid omtrent Research Data Management en de AVG en contact op te nemen met collega’s die ondersteuning kunnen bieden. Dit scheelt zowel de onderzoeker zelf als de ethische commissie veel (voorbereidings)tijd.
Research Data Management
FdR datasteward: Thomas Gales, rdm-fdr@uva.nl.
Stap 2 Een verzoek indienen
Research Management Services (RMS)
Sinds 2022 is de faculteit gestart met het werken binnen de online omgeving Research Management Services (RMS). Je doorloopt in deze online omgeving de benodigde stappen voor jouw onderzoek éénmalig, in de juiste volgorde. Voor de onderzoeker bevat het de volgende onderwerpen:
- Data Protection Review - AVG/privacy: Je ontvangt een beveiligingsadvies afkomstig van de Centrale Information Security Officer van de UvA/HvA, bijv. over hoe je (persoons)gegevens goed beveiligt.
- Datamanagement: Je beschrijf hoe je tijdens je onderzoek met je data omgaat.
- Toetsing door de Commissie Ethiek: De Commissie Ethiek geeft feedback op je onderzoeksvoorstel en/of verleent goedkeuring voor het project als het ethisch aanvaardbaar is.
Lees meer over het werken met RMS op de medewerkerssite. In RMS krijg je uitleg bij iedere stap die je doorloopt. Er is daarom geen aparte handleiding.
Vereiste documenten
Een verzoek aan de ethische commissie dient gepaard te gaan met de aanlevering van de volgende documenten:
- de vragenlijst die je participanten voorlegt
- informatie/brochure voor de participanten
- een informed consent-formulier
- wervingsmateriaal participanten (indien van toepassing)
- geheimhoudingsverklaring onderzoekers (indien van toepassing)
Documentatie kan in het Engels of Nederlands aangeleverd worden. Zorg ervoor dat je deze documenten gereed hebt, zodat je ze kunt uploaden in de online RMS omgeving.
Let op: vanuit de portal krijg je op alle drie de onderdelen (Data Protection Review, datamanagement en ethische toetsing) separate mailtjes over de indiening en/of verwerking. Je kunt echter pas beginnen met je onderzoek wanneer je goedkeuring van de ethische commissie zelf gehad hebt. Zij kijken namelijk naar alle informatie die je aanlevert in alle separate onderdelen en formuleren hun oordeel op basis van het totaalplaatje.
Termijnen
De commissie kan op basis van de aangeleverde materialen aanvullende vragen stellen. Houd er rekening mee dat de ethische commissie uiterlijk 4 weken de tijd nodig heeft om een verzoek te beoordelen. Neem in geval van spoed contact op met de secretaris van de ethische commissie om af te stemmen over deadlines.
Neem in geval van spoed contact op met de secretaris van de ethische commissie om af te stemmen over deadlines (ethics-fdr@uva.nl).
Handige voorbeelden en/of formats
Aanvullende informatie
Wetenschappelijke integriteit en onderzoeksethiek
- The Netherlands Code of Conduct for Research Integrity
- European Textbook on Ethics in Research
- Information on Research Ethics
- Wetenschap op bestelling en een Declaration of Scientific Independence
- Algemene Voorwaarden Onderzoekssamenwerkingen UvA
Privacy
- Code of Conduct Personal data in Scientific Research (Association of Dutch Universities)
- Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming
- GoodHabitz Privacy module
- A course in understanding the GDPR (RUG)
- ‘Privacy in onderzoek’ van SURF
- A Preliminary Opinion on data protection and scientific research from The European Data Protection Supervisor (2020)
Research Data Management
Veelgestelde vragen
-
De financier van mijn onderzoek vraagt niet om de ethische toetsing van onderzoek. Moet ik een verzoek indienen bij de ethische commissie?
Als je wetenschappelijk onderzoek met menselijke participanten gaat uitvoeren, persoonlijke gegevens gaat verwerken en/of er mogelijk sprake is van belangenverstrengeling moet je een verzoek indienen bij de ethische commissie. Ethische aspecten van het onderzoek, datamanagement en privacy gerelateerde aspecten dienen voorafgaand aan het onderzoek getoetst te worden.
-
Wat zijn ethische vraagstukken?
Ethische vraagstukken kunnen ontstaan bij onderzoek met minderjarigen, een kwetsbare doelgroep of personen in een afhankelijkheidsrelatie. Je kunt ook aan belangverstrengeling denken. Een voorbeeld hiervan is dat een onderzoeker een dubbele pet kan ophebben. Denk aan een advocaat die als rechter-plaatsvervanger over zaken van collega’s oordeelt, een hoogleraar wiens aanstelling (deels) betaald wordt door een gerenommeerd accountantskantoor en onderzoek doet naar nalevingsgedrag van diezelfde accountants of de bekostiging van het onderzoek door een externe partij die belang heeft bij de uitkomsten en waardoor je academische vrijheid in gevaar kan komen.
-
Ik voer slechts één interview uit. Moet ik ook naar de ethische commissie?
Ja. Als je wetenschappelijk onderzoek met menselijke participanten gaat uitvoeren, persoonlijke gegevens gaat verwerken en/of er mogelijk sprake is van belangenverstrengeling moet je een verzoek indienen bij de ethische commissie.
-
Wat als de ethische commissie niet instemt met mijn voorstel?
Als de ethische commissie geen ‘declaration of no objection’ afgeeft, dien je niet te beginnen met het onderzoek. Je dient de feedback van de commissie te verwerken en opnieuw het voorstel in te dienen.
-
Wat is het verschil tussen anonimiseren en pseudonimiseren?
Als je met persoonsgegevens werkt is het belangrijk dat je op de hoogte bent van de privacywetgeving. Je dient precies aan te geven welke gegevens er zijn verzameld, of en op welke wijze mensen hier toestemming voor hebben gegeven, wie erbij kan, hoe de gegevens worden bewaard en hoe lang deze worden bewaard.
Omdat het niet is toegestaan persoonsgegevens te publiceren, moeten databestanden waarin persoonsgegevens voorkomen geanonimiseerd of gepseudonimiseerd worden. Het verschil tussen anonimiseren en pseudonimiseren is dat bij pseudonimiseren de originele identificerende elementen (de brondata) nog aanwezig zijn, maar bij anonimiseren niet.
Anonimiseren: het zodanig versleutelen van persoonsgegevens dat deze gegevens onomkeerbaar op geen enkele wijze meer te herleiden zijn tot een natuurlijk persoon. De charme van anonimiseren is dat daarmee de AVG niet van toepassing is. Probleem is alleen dat het anonimiseren van persoonsgegevens voor onderzoeksdoeleinden lastig kan zijn. Zo moeten onderzoeksresultaten herleidbaar en reproduceerbaar zijn. Bovendien leiden nieuwe technieken tot steeds minder echt anonieme persoonsgegevens.
Pseudonimiseren: met pseudonimiseren worden persoonsgegevens omgezet in een dataset die niet meer direct herleidbaar is tot een persoon, direct noch indirect. Om dit te doen worden de direct identificeerbare elementen van een persoonsgegeven weggehaald en wordt de dataset gecodeerd tot een nummer. Vervolgens worden de gepseudonimiseerde dataset en de (sleutel tot de) brondata apart bewaard en zijn er waarborgen aanwezig die re-identificatie voorkomen (bijvoorbeeld beleid of contracten).