In totaal honoreert NWO in deze ronde de aanvragen van 149 onderzoekers uit de wetenschapsdomeinen Exacte en Natuurwetenschappen (ENW), Toegepaste en Technische Wetenschappen (TTW), Sociale en Geesteswetenschappen (SGW) en Zorgonderzoek en Medische Wetenschappen (ZonMw).

De UvA-toekenningen

Faculteit der Rechtsgeleerdheid

• Dr. João Quintais (Institute for Information Law): Generatieve AI-contentmoderatie: regelgeving voor grondrechten
  In dit project onderzoekt Quintais hoe EU-recht de moderatie van problematische generatieve AI (GenAI)-inhoud aanpakt, met het doel de vrijheid van meningsuiting te beschermen. Terwijl hulpmiddelen zoals ChatGPT en Gemini risico’s zoals desinformatie en censuur met zich meebrengen, blijft de bestaande regelgeving gefragmenteerd en onduidelijk. Quintais combineert juridische analyse, empirisch onderzoek en normatieve theorie om wetgeving, praktijk en onderliggende principes te bestuderen. Door de kloof tussen platform- en AI-regels te overbruggen geeft het onderzoek sturing aan toekomstige regulering middels een principieel kader dat rechten respecteert. Het resultaat omvat beleidsaanbevelingen, nieuwe empirische methodes en een interdisciplinaire agenda voor EU-regulering van GenAI-inhoud.
   
• Dr. Mahsa Shabani (Law Centre for Health and Life): Eerlijkheid in datagestuurde medische technologieën: versterking van het toezicht door regelgevende instanties op basis van een multidimensionaal concept van eerlijkheid
  Kunstmatige intelligentie (AI) en genomische technologieën veranderen de gezondheidszorg met krachtige diagnostische en behandelingsmogelijkheden. Door een gebrek aan inclusiviteit dienen deze innovaties de bevolkingsgroepen echter niet altijd in gelijke mate. In dit project ontwikkelt Shabani een normatief kader voor de rechtvaardige toepassing van medische AI en genomica, met aandacht voor ethische, juridische en sociale aspecten. Door samenwerking met patiënten, zorgverleners en beleidsmakers worden regelgevende oplossingen voorgesteld om een betere kwaliteit en effectiviteit van medische technologie voor iedereen te waarborgen. De resultaten zullen richtlijnen bieden voor verantwoorde AI in de gezondheidszorg, zodat alle individuen, ongeacht achtergrond, kunnen profiteren van medische vooruitgang.
   
• Dr. Margaretha Wewerinke-Singh (Amsterdam Centre for International Law): De rechtvaardigheid van morgen weven: intergenerationele gelijkheid en de evolutie van algemene beginselen in het internationaal recht
  Onze planeet kampt met crises zoals klimaatverandering, die huidige én toekomstige generaties treffen. Internationaal recht lijkt onvoldoende toegerust om deze crises effectief aan te pakken. In dit project bekijkt Wewerinke-Singh of een fundamentele norm – ‘intergenerationele rechtvaardigheid’ – kan worden erkend als een algemeen rechtsbeginsel in het internationaal recht, waarmee huidige generaties verplicht worden de planeet te beschermen voor toekomstige generaties. Door verschillende rechtssystemen te bestuderen, waaronder inheemse tradities, onderzoekt zij of deze norm voldoet aan de juridische criteria voor een algemeen rechtsbeginsel. De uitkomsten en methoden kunnen helpen om het internationale recht inclusiever te maken en milieuproblemen effectiever aan te pakken.

Faculteit Maatschappij & Gedrag

• Dr. Rowan Arundel (Amsterdam Institute for Social Science Research): De grote (on)gelijkmaker: hoe huisvestingssystemen ongelijkheden in samenlevingen hervormen [HOU-EQUAL]
  In zijn project gaat Arundel ontrafelen hoe wonen ongelijkheden in de samenleving transformeert. Wonen is namelijk van cruciale invloed op economische positie, zekerheid, welzijn, en de levensloop. Huisvesting kan hierbij de rol van grote gelijkmaker vervullen, maar ook van belangrijkste aanjager van ongelijkheid. Dit hangt af van het woonsysteem: de institutionele, politieke, economische en culturele factoren die vorm geven aan het aanbod en de consumptie van woningen. Arundal onderzoekt hoe verschillende woonsystemen de sociaaleconomische ongelijkheid verkleinen of vergroten. In zijn multidisciplinaire en vergelijkende project richt hij zich in dit verband op EU-landen en -steden, en zoomt hij in op micro-uitkomsten in vijf contrasterende cases (Nederland, Finland, Ierland, Spanje, Tsjechië).
   
• Dr. Cody Hochstenbach (Amsterdam Institute for Social Science Research): DWELLWELL: Naar een politieke economie van huisvesting en gezondheid
  Huisvesting heeft een grote invloed op gezondheid: hoe je woont, doet er toe. Het meeste onderzoek kijkt echter alleen naar de woning zelf. Woonbeleid en woonsystemen blijven buiten beschouwing. Hochstenbach ontwikkelt daarom een politiek-economisch raamwerk om de invloed van wonen op gezondheid te begrijpen. Simpel gezegd, onderzoekt hij hoe woonbeleid en -systemen mensen ziek kunnen maken, en gezondheidsongelijkheid aanzwengelen. In het project maakt Hochstenbach gebruik van vergelijkende en longitudinale kwantitatieve methoden, en etnografisch veldwerk met belangrijke stakeholders. Hij vergelijkt Europese landen, en zoomt in op Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Het project draagt bij aan rechtvaardigheid in wonen en gezondheid.
   
• Dr. Eftychia Stamkou (Psychology Research Institute): Kunstzinnige geesten, inclusieve harten: de prosociale groei van kinderen stimuleren door middel van podiumkunsten
  Jonge kinderen zijn instinctief bezig met kunst: ze zijn gefixeerd op de zang van hun moeders, dansen op muziek en gaan op in fantasiewerelden. Waarom heeft kunst zo'n sterke aantrekkingskracht op het zich ontwikkelende kind? En hoe kan kunst wetenschappelijk onderzocht worden zonder de complexiteit ervan te verliezen? Stamkou stelt dat kunst het standaard voelen, handelen en denken verandert, hetgeen ruimte creëert voor prosociaal gedrag – ook buiten de kunst-context. Door echte kunstvoorstellingen en kunstvoorstellingen in laboratoria te bestuderen en kindvriendelijke, geavanceerde methoden te gebruiken, gaat zij onderzoeken hoe kunst kinderen meer inclusieve, empathische verbindingen kan laten aangaan met onbekende anderen.
   
• Dr. Claire Stevenson (Psychology Research Institute): Hoe slim is AI eigenlijk? Methoden voor het onderzoeken van intelligentie bij mensen en AI
  Kunstmatige-intelligentie (KI) lijkt in hoog tempo een intelligentie te ontwikkelen die menselijk aandoet. De vraag is: hoe slim is KI nu en hoeveel slimmer gaat het nog worden? Dit is lastig te beantwoorden, omdat de methoden voor het meten van intelligentie bij mensen niet geschikt zijn voor KI en vice versa, vanwege verschillen in leren, geheugen en informatieverwerking. Stevenson gaat de nodige methoden ontwikkelen om te bepalen hoe slim KI-modellen zijn in vergelijking met mensen, nu en in de toekomst. Ze geeft daarnaast inzicht in hoe we KI veilig kunnen gebruiken in het dagelijks leven.

Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica

• Dr. Joe Callingham (Anton Pannekoek Institute for Astronomy/ASTRON): Sterrenstormen op buitenaardse kusten
  Begrijpen of exoplaneten leven kunnen ondersteunen, is een fundamenteel doel in de astronomie. Ruimteweer – zoals uitbarstingen van sterrenplasma en magnetische velden – speelt een belangrijke rol bij het bepalen of planeten hun atmosfeer kunnen behouden ondanks sterrenactiviteit. In dit project richt Callingham zich op het detecteren van de aanwezigheid van exoplaneten en uitbarstingen van sterrenplasma aan de hand van hun radio-emissie. Hij gaat deze informatie gebruiken om de eerste ruimteweersvoorspellingen voor andere werelden te maken – een belangrijk stukje in de complexe puzzel van het vinden van planeten zoals de aarde.
  Callingham gaat zijn project voornamelijk uitvoeren bij ASTRON.
   

• Dr. Iris Groen (Informatics Institute): Het TikTok brein: Hoe verwerken de hersenen een filmpje?Hoe verwerken de hersenen een filmpje? Het kost ons brein geen moeite om een zinvolle boodschap uit een filmpje te halen, terwijl geavanceerde AI-technieken veel rekenkracht vereisen voor dezelfde prestatie. Welke efficiënte berekeningen en slimme trucs gebruikt het brein hiervoor? Groen beantwoordt deze vraag door eerst gedetailleerde, hoge resolutie hersenmetingen te verzamelen van het video-kijkende brein, en deze vervolgens na te bootsen met diepe neurale netwerkmodellen die ze verrijkt met verschillende biologische informatie-verwerkingsprincipes. Door modellen met en zonder brein-geïnspireerde berekeningen rechtstreeks te vergelijken, gaat Groen belangrijke biologische oplossingen identificeren en kan energiezuinigere AI gefaciliteerd worden.
   

• Dr. André Kuhn (Swammerdam Institute for Life Sciences): Signaalverwerking: hoe planten aan bedreigingen ontsnappen
  Planten worden voortdurend bedreigd door droogte, bodemverzilting en ziektes, factoren waarvan ze niet weg kunnen bewegen en die intenser worden door klimaatverandering. Planten hebben geen centraal zenuwstelsel en moeten middels snelle cellulaire signaalverwerking externe prikkels detecteren en erop reageren. Hoe verwerken planten de talloze signalen snel genoeg om bedreigingen te mitigeren? Eerste bevindingen tonen aan dat verschillende signalen dezelfde eiwitten kunnen reguleren door fosforylering. Dit duidt op een reactiemechanisme via gedeelde ‘signaal-integratoreiwitten’. Hoe, waar en waarom dergelijke integratie plaatsvindt, is onbekend. Het project van Kuhn heeft als doel een mechanisme waarmee planten snel en gecoördineerd op verschillende signalen reageren, op te helderen.
   

• Dr. Sara Magliacane (Informatics Institute): Hoe kunnen we ervoor zorgen dat AI-systemen bedoelde concepten correct en efficiënt leren en ze veilig gebruiken bij besluitvorming?
  Huidige AI-systemen maken beslissingen die vaak voor mensen onnavolgbaar zijn. Dit kan leiden tot wantrouwen, oneerlijkheid en een gebrek aan robuustheid in deze systemen tegen veranderingen. Een oplossing is om systemen te bouwen die begrijpelijke concepten leren en gebruiken. Normaliter moeten annotatoren hiervoor grote hoeveelheden data labelen, wat tijdrovend en duur is. Echter, zelfs met deze annotaties kunnen AI-modellen nog steeds de verkeerde concepten aanleren. Magliacane gaat nieuwe methoden ontwikkelen die betrouwbaar de juiste, begrijpelijke concepten aanleren uit slechts enkele annotaties. Ze gebruikt daarbij ook bestaande kennis over de interacties tussen concepten en gegevens over eerdere beslissingen.
   

• Dr. Pascal Mettes (Informatics Institute): HyperVision: de visuele wereld begrijpen in hyperbolische ruimte
  Neurale netwerken blinken uit in het herkennen van wat er in afbeeldingen gebeurt, maar hebben een cruciale blinde vlek: ze slagen er niet in hiërarchieën correct weer te geven. Hiërarchieën zijn belangrijke structuren in computer vision, die beschrijven hoe visuele gegevens en semantiek zijn georganiseerd. De mismatch met hiërarchieën heeft een geometrische oorzaak: moderne netwerken zijn Euclidisch, terwijl hiërarchieën een hyperbolisch karakter hebben. Om dit fundamentele probleem op te lossen, stelt Mettes voor om neurale netwerken voor computer vision te herdefiniëren en opnieuw op te bouwen met behulp van hyperbolische geometrie, met de belofte om de kritieke beperkingen van de huidige neurale netwerken aan te pakken.
   

• Dr. Richard Ott (Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics): Bouwen aan bergen en biodiversiteit koppelen
  Bergen zijn bekend als centra van biodiversiteit, maar wat de buitengewone diversiteit van veel bergketens drijft, blijft een diepgaand mysterie. Ott gaat onderzoeken of de snelle geologische opkomst van bergketens een katalysator is voor verhoogde biodiversiteit. Dit begrip is essentieel voor het vaststellen van conservatieprioriteiten. Ott concentreert zich op de Noordelijke Andes, de meest biodiverse bergketen ter wereld, en verzamelt gegevens om hun ontstaan te reconstrueren. Hij gaat analyseren hoe de snelheid en variabiliteit van bergvorming de biodiversiteit beïnvloeden. Dit zal onthullen hoe dynamische geologische processen de evolutie en rijkdom van leven sturen.
   

• Dr. Sebastian Pfeilmeier (Swammerdam Institute for Life Sciences): Resistentie van planten tegen zwartnervigheid veroorzaakt door Xanthomonas-bacteriën
  Planten hebben een immuunsysteem dat ziekteverwekkers waarneemt en de afweer activeert. Toch zijn veel gewassen vatbaar voor infecties. Zo zijn kool en aanverwante groenten bijvoorbeeld bijzonder vatbaar voor Xanthomonas-bacteriën, die binnendringen via de waterporiën aan de bladerrand. Deze bacteriën verspreiden zich door het vaatstelsel van de plant en veroorzaken de ziekte zwartnervigheid. De mechanismen waarmee plantencellen Xanthomonas herkennen en afweerreacties induceren, zijn echter nog onbegrepen. Pfeilmeier richt zich op het identificeren van belangrijke immuunprocessen tijdens vroege stadia van infectie. De verkregen inzichten kunnen worden toegepast bij het veredelen van ziekteresistente gewassen.
   

• Dr. Vítor Vasconcelos (Informatics Institute): ROOTS: Klimaatactie versnellen zonder verdeeldheid
  Vasconcelos onderzoekt hoe mensen kunnen worden geholpen om vaker voor duurzame opties te kiezen, zoals zonnepanelen installeren of minder vlees eten, zonder dat dit tot maatschappelijke verdeeldheid leidt. Om beter te begrijpen hoe gedrag en meningen veranderen, analyseert hij grote hoeveelheden gegevens uit Europa en de VS. Die inzichten gebruikt hij om computermodellen te bouwen en te testen. Zo kan Vasconcelos onderzoeken welke klimaatmaatregelen goed werken en wanneer zulke maatregelen onbedoeld tot spanningen in de samenleving leiden. Hij werkt daarbij nauw samen met maatschappelijke organisaties, zodat duurzaamheid hand in hand gaat met sociale samenhang.
   

• Dr. Jianbo Zhang (Swammerdam Institute for Life Sciences): Kleine gasten, grote impact: Baby's eerste feestje in een miniatuurbuikje
  De eerste 1.000 dagen van het leven zijn cruciaal voor de gezonde ontwikkeling van een baby, maar we begrijpen nog steeds niet volledig hoe darmbacteriën de ontwikkeling van het immuunsysteembepalen. Het doel van Zhangs project is om de iGuMI te creëren. Dat is een nieuw miniatuur, microbe-darmepitheel-immuuncellen-op-een-chip-model dat de darmen van zuigelingen nabootst. Met de iGuMI worden de belangrijkste bacteriesoorten en metabolieten geïdentificeerd die de kolonisatie de darmfunctie en immuunontwikkeling van zuigelingen beïnvloeden. Uiteindelijk zal het onderzoek kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe manieren om het immuunsysteem van zuigelingen te verbeteren, infecties te voorkomen en de kindergeneeskunde te verbeteren.
   

• Dr. Jeroen Zuiddam (Korteweg-de Vries Institute for Mathematics): Asymptotische spectra in wiskunde en informatica
  Wat zijn de kosten van een taak wanneer deze vele malen wordt uitgevoerd? Deze vraag vormt de kern van centrale problemen in de wiskunde, informatica en quantuminformatie, zoals snelle matrixvermenigvuldiging, Shannon-capaciteit en quantumverstrengelingstransformaties. In zijn project bouwt Zuiddam voort op de theorie van asymptotische spectra, een krachtige nieuwe benadering die de diepe structuur van deze problemen in verschillende disciplines blootlegt. Door deze theorie te ontwikkelen en toe te passen op directe-somproblemen, wil Zuiddam langdurige barrières overwinnen met behulp van nieuwe methoden uit de algebra, topologie, combinatoriek en optimalisatie.

Faculteit der Geneeskunde (Amsterdam UMC, locatie AMC)

• Dr. Jan-Willem van Dalen: Slim gebruik van bloeddrukverlagende medicijnen om dementie te voorkomen
  Een te hoge bloeddruk vergroot de kans op dementie. Bloeddrukverlagende medicijnen verkleinen dit risico. Studies suggereren dat mensen die bepaalde soorten bloeddrukverlagende medicijnen gebruiken, 10-35% minder vaak dementie krijgen dan gebruikers van andere soorten. Al deze verschillende soorten worden veel gebruikt. Als voortaan alleen nog maar dementie-verlagende soorten worden voorgeschreven, zou dit veel dementiegevallen kunnen voorkomen. Helaas is dit moeilijk te bewijzen met een klinische studie, omdat tienduizenden deelnemers velen jaren mee zouden moeten doen. In zijn project maakt Van Dalen creatief gebruik van geavanceerde onderzoekstechnieken en grootschalige bestaande datasets om aan te tonen welke bloeddrukverlagende medicijnen het meest beschermen tegen dementie.
   
• Dr. Harsha Devalla: Hoe beïnvloeden genetische verschillen de hartslag? Het ontcijferen van de neuro-cardiale dialoog
  Een abnormale hartslag verhoogt het risico op hart- en vaatziekten en vroegtijdig overlijden. Eerdere studies hebben honderden DNA-regio’s geïdentificeerd die verband houden met de hartslag, maar hun functie is nog onbekend. In dit onderzoek zal Devalla gebruikmaken van innovatieve systemen waarin hartcellen en zenuwcellen, afgeleid van menselijke stamcellen, worden gecombineerd. Door hartpacemakercellen (die de hartslag genereren) en autonome zenuwcellen (die het ritme versnellen of vertragen) te combineren, wil zij ontdekken welke processen de elektrische activiteit van hartcellen beïnvloeden. Het onderzoek helpt beter te begrijpen hoe genetica de hartfunctie bepalen en het draagt bij aan de ontwikkeling van effectieve behandelingen voor hartritmestoornissen.
   
• Dr. Iosifina Foskolou: Aanpassen van cellulaire energieprogramma's om kankerimmuuntherapieën te verbeteren
  T-cellen zijn een soort soldaten van het immuunsysteem: ze herkennen en bestrijden virussen en kankercellen om ons gezond te houden. T-cellen kunnen in het lab worden aangepast, zodat ze kankers aanvallen die het immuunsysteem niet herkent. Hoewel deze therapie goed werkt bij bloedkankers, is ze minder succesvol tegen solide tumoren, doordat daarin vaak onvoldoende voedingsstoffen en zuurstof zitten voor normale T-cellen. Foskolou beoogt om de therapie te verbeteren door T-cellen alternatieve energiebronnen te laten gebruiken, zodat ze actief blijven in tumoren. Deze aanpak kan mogelijk het volledige potentieel van T-cellen benutten om kanker te genezen.
   
• Dr. Vanessa Harris: Kunnen darmbacteriën baby’s beschermen tegen diarree en antibioticaresistentie?
  Jonge kinderen in armere landen hebben vaak last van ernstige diarree en infecties die niet goed reageren op antibiotica. Harris gaat laten zien dat E. coli, een veelvoorkomende darmbacterie, toeneemt na het eerste levensjaar en bijdraagt aan antibioticaresistentie bij deze kinderen. Met gegevens van 1.600 Afrikaanse baby’s, klinische studies en computermodellen onderzoekt zij in het PATHO-SHIFT project hoe we E. coli in de darmen kunnen beïnvloeden om daarmee diarree te verminderen en de kans op resistentie te verkleinen. Zo wil Harris nieuwe behandelingen ontwikkelen die kwetsbare kinderen beter beschermen.
   
• Dr. Marten Hoeksema: Ontsteking aanpakken door MAF-eiwitten uit te schakelen
  Macrofagen zijn belangrijke ontstekingscellen, aanwezig in al onze weefsels. Hoeksema ontdekte dat de binding van het MAF-eiwit aan het DNA cruciaal is voor het aanzetten van ontstekingsgenen in macrofagen. Echter, hoe deze ontstekingsprogramma’s aangezet worden blijft onduidelijk. Hoeksema gaat vaststellen welke MAF-eiwitten overmatige ontsteking aansturen. Met het gericht aanpakken van deze eiwitten wordt het mogelijk om macrofaagresponsen te reguleren en kunnen we ontstekingsziekten tegengaan.
   
• Dr. Elseline Hoekzema: Let op de moeder: aandacht voor het moederbrein en verborgen stoornissen in de geestelijke gezondheid van moeders
  Uit eerder onderzoek is gebleken dat zwangerschap leidt tot sterke veranderingen in de structuur en functie van de hersenen. Hoekzema wil nu belangrijke vervolgvragen met betrekking tot peripartum hersenveranderingen beantwoorden. Zo gaat ze de hersenen onderzoeken van vrouwen die lijden aan moeder-kind-hechtingsstoornissen – ernstige postpartumaandoeningen die een zeer negatieve impact kunnen hebben op moeder en kind, maar waarvan de neurale bases nog niet bekend zijn. Daarnaast vergelijkt ze de zwangerschapsgerelateerde hersenveranderingen bij vrouwen met die bij muizen en apen. Tot slot onderzoekt Hoekzema het effect van een tweede zwangerschap op de hersenen van de vrouw en haar hersenreactie op kinderen.
   

• Dr. Anouk Schrantee: Neurotransmitters en hersennetwerken: sleutel tot behandeling in de psychiatrie
  Psychische aandoeningen treffen wereldwijd bijna 1 miljard mensen, maar bestaande behandelingen (zoals medicatie en hersenstimulatie) zijn vaak niet voldoende effectief en veroorzaken aanzienlijke bijwerkingen. Schrantee gaat onderzoeken hoe chemische boodschapperstoffen in de hersenen (neurotransmitters) communicatie tussen hersennetwerken beïnvloeden, een cruciale factor bij deze aandoeningen. Met behulp van geavanceerde hersenscantechnieken zal zij in kaart brengen hoe neurotransmitters hersenverbindingen vormgeven bij gezonde mensen en patiënten met ADHD, obsessief-compulsieve stoornis en depressie. Door te begrijpen hoe medicijnen en hersenstimulatietechnieken deze chemische netwerken veranderen, kan dit onderzoek leiden tot nauwkeurigere en persoonlijkere behandelingen voor psychische aandoeningen.
   
• Dr. Rachel Thijssen: De achilleshiel van leukemiecellen identificeren
  Acute myeloïde leukemie (AML) is een ernstige vorm van bloedkanker met een slechte prognose. Venetoclax heeft de effectiviteit van de behandeling verbeterd, maar vrijwel altijd ontstaat er resistentie en keert de ziekte terug. Thijssen gaat nieuwe technieken gebruiken om eigenschappen van individuele leukemiecellen te analyseren en te begrijpen hoe deze therapie overleven. Ze bestudeert of proliferatie bijdraagt aan resistentie en gaat zoeken naar strategieën om dit te voorkomen. Het doel van het project is om met deze kennis een nieuwe combinatietherapie met venetoclax te ontwikkelen, die leidt tot de eliminatie van leukemiecellen en een verbetering van de overlevingskansen van AML-patiënten.
   
• Dr. Jorien Treur: Triangulatie gebruiken om nieuwe risicofactoren voor psychische gezondheidsproblemen te ontdekken
  Mentale gezondheidsproblemen komen wereldwijd veel voor, en het is dringend nodig om te bepalen of moderne gedragingen zoals vapen en een sedentaire (zittende) levensstijl deze problemen kunnen veroorzaken. Traditionele studies schieten te kort, dus gebruikt Treur geavanceerde methoden zoals genetische analyses en gesimuleerde hypothetische trials. Deze methoden hebben echter ook beperkingen; met slechts één van die methodes kan nog geen definitief antwoord worden gegeven. Daarom past Treur ‘triangulatie’ toe en combineert ze meerdere methoden om vertekeningen te minimaliseren. Met het project beoogt Treur triangulatietechnieken te verfijnen en toe te passen om te bepalen of vapen en sedentair gedrag mentale gezondheid beïnvloeden, gebruikmakend van diverse methoden en datasets.